محمد، در منظر تاریخی

آیا کسی به نام محمد واقعا در تاریخ وجود داشته است؟

اولین بار چند سال پیش بود که با این ادعا مواجه شدم. فردی مدعی بود که محمد اصلا وجود نداشته است! نحوه صحبت کردن این فرد نشان می‌داد که آگاهی چندانی از چیزی که درباره آن صحبت می‌کرد ندارد. نوعی «مد» اسلام ستیزی ناآگاهانه که در بین هموطنان ساکن خارج از کشور کم طرفدار ندارد. از این رو چندان حرف‌های او را جدی نگرفتم.

در آن زمان وجود کسی به نام محمد در تاریخ، که «دین اسلام» را بنیانگذاری کرد برای من واقعیتی مطلق بود. صرفا به این دلیل که مدام از کودکی آن را شنیده بودم و با این تلقی بزرگ شده بودم. الان که نگاه می‌کنم چندان فرقی بین اطمینان آن زمان خودم از وجود محمد و اطمینان آن فرد از عدم وجود محمد نمی‌بینم. هر دو چیزهایی شنیده بودیم!

در نگاه تاریخی به محمد، که سخت آن را ضروری می‌دانم، مشکل از آنجا شروع می‌شود که تا چند دهه بعد از وفات او نشانه‌ای محکم از او در تاریخ یافت نمی‌شود (این بحثی دامنه دار است و شرح و بسط آن مجالی دیگر می‌طلبد).

از این روست که عده‌ای از محققین تاریخ به این تئوری رسیده‌اند که محمد شخصیتی خیالی است که اعراب ساخته‌اند، کتابی به نام قرآن هم نوشته همین اعراب است. آن را به محمد خیالی نسبت داده‌اند تا بتوانند از این طرق اعراب را تهییج کنند و از این طریق قلمرو امپراطوری خود را بسط بدهند.

این تئوری مطرح و پر طرفداری در میان محققین تاریخ اسلام نیست. جایی خواندم که در نقد این تئوری محققی دیگر جمله جالبی گفته بود: این نظریه «صرف نمی‌کند»، یک مشکل را حل می‌کند و ده‌ها مشکل جدید ایجاد می‌کند! به نظر من هم این انتقاد وارد است.

گیریم که چنین باشد: محمد وجود خارجی نداشته و کس یا کسانی در تاریخ او را خلق کرده‌اند، بعد قرآنی که خود نوشته‌اند به او نسبت داده‌اند و از آن طریق توانسته‌اند امپراطوری ساسانی را ساقط کنند و بخش قابل توجهی از امپراطوری بیزانس (روم شرقی) را فتح کنند. کسانی که بتوانند یک چنین شخصیت الهام بخشی را بیافرینند و کتابی اینچنین تهییج کننده بنویسند، خود دستکمی از یک پیامبر نداشته‌اند. این تئوری فقط ولادت محمد را از سال ۵۷۰ میلادی به حدود نیم قرن بعد منتقل می‌کند، به پیامبری که نامش را نمی‌دانیم!

از نظر اکثریت غالب محققین تاریخ و با تکیه بر نشانه‌ها، بر قرآن به عنوان یک کتاب تاریخی، و با توجه به اشاره‌های نوشته‌های مورخان غیر «مسلمان» هم عصر محمد، محمد وجود داشته است و قرآن منسوب به اوست.