توهم خدا، خدای موهوم!

ریچارد داوکینز یکی از آن خداناباورانی است که در آنچه می‌گوید تعمق دارد. از او به عنوان مشهورترین خدا ناباور جهان یاد می‌شود که البته منابع اینترنتی هم بر این موضوع صحه می‌گذارند. گرچه مشهورترین بودن الزاما به معنای بهترین بودن نیست اما به هر حال مشهور بودن او را در موضع نمادین بودن هم قرار می‌دهد. او سخنور خوبی است و قدرت اقناعی بالایی دارد، محترمانه صحبت می‌کند و جذاب. تاکید و اصرار دارد که فقط و فقط حقیقت را می‌پذیرد و از نگاه او حقیقت هم چیزی است که بر پایه شواهد عینی بنا شده باشد و به طریقه علمی قابل اثبات باشد.

او خداناباور است اما وقتی دقیق‌تر می‌خواهد حالت ذهنی خود را بیان کند می‌گوید که او یک ندانم گراست که از نظر آماری وجود خدا را تقریبا (و نه قطعا) غیر ممکن می‌داند. توضیح این که یک ندانم گرا در یک تعریف کلی معتقد است که وجود و یا عدم وجود خدا قابل اثبات نیست. این تعریف از نظر آماری موضعی پنجاه پنجاه دارد اما ریچارد داوکینز به یک طرف (یعنی عدم وجود خدا) تمایل بیشتری دارد.

صرفنظر از این که دیدگاه بنیادی او مبنی بر خداناباوری در نقطه مقابل اعتقاد من قرار دارد و صرفنظر از این که برخی از استدلال‌های او از نظر منطقی اشکال دارد اما بیانات او از نظر من به درستی دست بر برخی از اعتقادات بی بنیاد و خرافاتی متداول در ادیان می‌گذارد و از این رو می‌تواند انسان را به تفکر و بازنگری در اعتقادات خودش وادارد.

لینک زیر مستند و یا روایت تصویری است بر پایه کتاب مشهور او به نام توهم خدا. علاوه بر دیدن این فیلم چند تایی دیگر از مصاحبه‌ها و مناظره‌های دیگر او را در اینترنت دیدم که مجموعا همگی همان مضمون مطرح شده در فیلم را دنبال می‌کنند. در عمده مناظره‌هایی که من از او دیدم طرف مقابل او افراد مذهبی بودند که بالاخره در نقطه‌ای از بحث به اینجا می‌رسیدند که به فلان موضوع معتقدند چرا که در کتاب مقدس آمده است و این دقیقا همان نقطه‌ای است که ریچارد داوکینز در آن قدرتمند است: او با نشان دادن مثال‌هایی از کتاب مقدس که در نگاه او در تناقض با امور اثبات شده علمی است (مثلا این که آغاز خلقت شش هزار سال قبل بوده است، اگر در تفسیر آن عنصر مجاز را نادیده بگیریم) صحبت طرف مقابل را بی اعتبار می‌کند. و از این رو تقریبا از همه اینگونه مناظره‌ها پیروز بیرون می‌آید.

در این میان اما یک مناظره هم دیدم از الجزیره و مجری توانمند آن که به همان شیوه ریچارد داوکینز، یعنی استدلال دو دو تا چهارتایی، صحبت‌های او را به شدت به چالش می‌کشاند به طوری که گاهی عملا از جواب دادن در می‌ماند. لینک این مناظره بسیار آموزنده را در پایین این متن می‌گذارم. توضیح این که در عنوانی که برای این مناظره انتخاب شده مجری الجزیره را یک مسلمان احساسی توصیف کرده‌اند که به نظر من توصیف صحیحی نیست. مجری فردی بسیار استدلالی است که گو این که مسلمان است و به آن اذعان دارد اما در مقام دفاع از اسلام صحبت نمی‌کند.